ریشه خشم و عصبانیت | درمان عصبانیت بدون دارو

•  نویسنده : هنر زندگی

شاید شما نیز در زندگی روزمره خود با افراد عصبانی برخورد داشته باشید یا اینکه هر روز خشم را در خود و دیگران ببینید که گاهی بدون علت مشهودی رخ می دهد و شما را متعجب می کند.از دیدگاه یک مشاوره روانشناس خشم ابتدا یک حس و بعد احساسی طبیعی، عادی و عمومی است که انسان آن را در تجربه درد، رنج و برخورد با موانع، از دست دادن چیزهای خواستنی و مهم، خستگی، وارد آمدن یک ضربه ناگهانی و ناخواسته یا غیرقابل کنترل، تهدید، آسیب، خسارت، عدم دستیابی به حق خود و به ویژه احساس وجود خطر مرگ تجربه می‌کند. در تمام این موارد احساسی بد، ناراحت کننده، اشفته‌ساز تجربه می‌شود که به آن خشم می‌گوییم.در مشاوره روانشناسی خشم به عنوان یک احساس طبیعی، زمانی که شدت آن اندک و در اندازه یک علامت هشدار برای وجود یک خطر باشد خوب، اما اگر زیاد یا شدید بشود بد است،شناخته می شود. افزون‌براین، حتی می‌توان از نیروی خشم برای یک کار درست یا خلاقانه استفاده کرد. انسان همه روزه ممکن است به‌دلایلی بی‌شمار احساس خشم کند. همه بارها خشمگین می‌شویم؛ ما اغلب اگر نتوانسته باشیم احساس خشم را اداره کنیم، در نهایت ناراحت شده‌ایم
خشم زمانی بد، ناراحت کننده و حتی غیرانسانی (غیراخلاقی) است که آن حالت احساسی به یک فعالیت یا رفتار یا یک واکنش بدنی ارادی بد و مخرب و متوجه درون یا بیرون ختم شود. به بیان دیگر با این که احساس خشم طبیعی است اما تبدیل آن به عصبانیت یا یک واکنش رفتاری، طبیعی نیست زیرا انسان باید برای نشان دادن این رفتار تصمیم بگیرد و انتخاب کند. 
اسپیلبرگر خشم را اینگونه تعریف می‌کند: حالتی عاطفی که از نظر شدت از تحریک ملایم تا عصبانیت شدید تغییر می‌کند و مانند سایر عواطف همراه با تغییرات فیزیولوژیکی و زیست‌شناختی است. ضربان قلب و فشارخون افزایش یافته و سطح هورمون های آدرنالین و نورآدرنالین بالا می‌رود

علل ایجاد و بروز خشم

علل ایجاد و بروز خشم بی‌شمار است و به دلیل آمادگی ذاتی انسان به خشم ممکن است به هر علت و با هر شدتی از عوامل محرک آغاز شود. اما اگر خشم به عصبانیت تبدیل شود باید دو عامل اساسی وجود داشته باشد
اول، بدن یک سیستم متعادل است، اما عوامل بسیار متعدد و متنوعی قادرند تعادل این سیستم را بر هم بزنند. اگر بدن نتواند با هربار برهم خوردن تعادل به حالت اولیه بازگردد، این درد، رنج و تنیدگی در بدن جمع شده و نهایتاً آن را به مرحله‌ای می‌رساند که راهی جز به بیرون ریختن درد و رنج نمی‌ماند. اگر تعادل بدن برای مدتی به هم خورده باشد؛ انسان آماده واکنشی انفجاری به عامل برهم زننده تعادل (به ویژه عاملی که در
حلقه آخر قرار دارد) شده و به عکس العمل یا واکنشی دست می‌زند که به آن عصبانیت گفته می‌شود. درواقع، عدم تعادل سیستم بدن و ادراک این که شدت محرک (محرک ها) به مرحله خطر رسیده است، شرط لازم تأثیر عامل جسمی و بدنی برای عصبانیت است. به یاد داشته باشید که مجموعه‌ای از عوامل زمینه ساز (ارث، تربیت، بیماری، آسیب و ...) می‌تواند زمان تصور، ادراک یا تجربه واقعی خروج این سیستم از وضعیت تعادل و رسیدن آن به مرحله انفجار را تعیین کند. بدیهی است چنانچه در شرایطی که بدن تحت فشار قرار گرفته و از حالت تعادل خارج شده است، اگر فرصت (توانایی، مهارت، آموزش و مانند آن) برای برگرداندن بدن به حالت تعادل نباشد، به تدریج تنیدگی در بدن جمع شده و آن را به شرایط آمادگی برای انفجار می‌رساند. درواقع، در این شرایط بدن به مثابه یک ظرف پر از باروت آماده انفجار عمل می‌کند. بنابراین، اگر بدن به طور مکرر و طولانی در معرض انواع فشارها قرار گیرد ممکن است به بالاترین درجه آمادگی برای انفجار برسد. یعنی احساس خشم به عصبانیت تبدیل شود. 

دوم، با وجود رسیدن بدن به مرحله انفجار، بشکه باروت یا بدن تحت فشار بدون وجود یک عامل ثانوی منفجر نمی‌شود؛ درواقع، آنچه که می‌تواند این بشکه باورت را منفجر کند و نقش یک شعله کبریت را برای انفجار بازی کند همان عامل دوم عصبانیت یعنی تفکر است. در حقیقت، عامل دوم عصبانیت شیوه تفکر و افکاری است که در ذهن تکرار می‌شود. زمانی بشکه باروت منفجر می‌شود که طرز فکری ناسازگار و حجمی از افکار منفی در ذهن پرورش یافته باشد. همین افکار است که می‌تواند احساس خشم را به رفتاری خشم آلود که به آن عصبانیت گفته می‌شود، برساند. نکته مهم در اینجا آن است که تبدیل احساس خشم به عصبانیت در عضلات و اندامهایی اجرا می‌شود که تحت کنترل مغز قرار دارند به بیان دیگر فرد باید تصمیم بگیرد واکنش یا حرکتی حاکی از خشم نشان دهد. می‌توان نتیجه گرفت که همه آدمها حق دارند خشمگین شوند چون خشم احساسی طبیعی است؛ و البته هر کدام به هر علتی بارها این احساس را پیدا می‌کنند. اما حق ندارند عصبانی شوند یعنی آنها حق ندارند خشم را به رفتاری تهاجمی و تهدیدآمیز و خطرناک برای خود یا دیگران تبدیل کنند. زیرا رفتار از روی خشم همیشه یک عمل ارادی و مستلزم تشخیص و تصمیم عامل اجرا کننده آن است
ممکن است دیده باشید که برخی خشم را بدون هیچ مهار و کنترلی و به صورت خودکار نشان می‌دهند طوری که حتی خود متوجه عملشان نمی‌شوند. این افراد شاید ادعا کنند که خشم آنها خارج از کنترل بوده و نتوانسته اند مانع از بروز آن شوند. البته آنها در توجیه غیر ارادی بودن عصانیت خود درست می‌گویند یا ادعای آنها درست است که کنترلی بر خشم خود نداشته‌اند؛ اما مشکل آنجاست که مانند بسیاری از مهارتها و رفتارهایی که با تکرار به یک عادت یا رفتاری خودکار تبدیل می‌شوند اگر کسی مدتی عصبانی باشد این رفتارکه پیش از این باید با اراده و تصمیم انجام می‌شد. به یک عادت تبدیل شده و فرد آن را بدون آگاهی و اراده انجام می‌دهد.

مراحل بروز خشم و عصبانیت

دلیل این که عصانیت به صورت یک عادت و بدون آگاهی انجام می‌شود آن است که مانند هر یادگیری دیگری از چهار مرحله عبور می‌کند. ما می‌دانیم که مرحله اول هر نوع عمل و مهارتی در زندگی (از گرفتن قاشق تا نواختن ویلون) شامل چهار مرحله است. مرحله نخست، بدون آگاهی، بدون توانایی است. این مرحله مانند آن است که شما تاکنون ویلون ندیده باشید و از مهارت نواختن آن آگاه نباشید. بنابراین نه میدانید نحوه نواختن ویلون چگونه است و نه می‌توانید ویلون بنوازید. مرحله دوم آگاهی بدون توانایی است. در اینجا شما از وجود ویلون و نحوه نواختن آن آگاه می‌شوید اما قادر به استفاده از آن نیستید. زیرا با وجود آگاهی عملاً نواختن ویلون را شروع نکرده‌اید. در مرحله سوم شما نواختن ویلون را 
می‌آموزید و حالا قادر به نواختن آن می‌شوید یعنی ضمن این که از نحوه نواختن ویولون آگاه هستند با تمرین یادگرفته اید آن را بنوازید. اما در مرحله چهارم وقتی کار با ویلون تکرار شد شما در بیشتر موارد بدون این که از نواختن خود آگاه باشید قادرید ساعتها ویلون بنوازید؛ این مرحله توانایی بدون آگاهی است که می‌دانیم انسان بسیاری از فعالیتهای روزمره (از بستن دکمه تا خشمگین شدن) را پس از مدتی به صورت خودکار و بدون آگاهی انجام می‌دهد؛ زیرا این فعالیتها به علت تکرار در عضلات ذخیره شده و به حافظه عضلانی مجهز می‌شوند. به بیان دیگر کار بدون آگاهی و به صورت خودکار انجام می‌شود. در مورد خشم نیز همین قانون حاکم است یعنی شما بعد از مدتی که خشم را به عصانیت تبدیل می‌کنید، به این رفتار عادت کرده و خشمگین شدن یا عصبانی شدن را بدون آگاهی و از روی عادت نشان می‌دهید. در این مرحله می‌توانید ادعا کنید که من بدون خواست خودم و به علت نداشتن کنترل بر خودم خشمگین شدم. اما نمی‌توانید خشمگین شدن را حق خود یا به بیان دیگر عصبانیت را رفتاری طبیعی بدانید و خود را راضی به انجام آن بکنید. انسان حق دارد خشمگین شود اما هرگز حق ندارد خشم را به عصبانیت تبدیل کند. چون باید تصمیم بگیرد خشم را به عمل تبدیل کند. مسئولیت عصبانیت و نشان دادن واکنشهای رفتاری همراه با خشم همیشه برعهده عامل آن است، شما باید آماده پرداخت هرگونه هزینه برای بروز یا انفجار خشم خود باشید و بپذیرید که دیگران با شما مقابله به مثل کنند. هزینه عصانیت همیشه برعهده عامل آن است. به دلیل این که رفتار عصبانیت خطری را متوجه خود شخص یا دیگران می‌کند همه کسانی که به نشان دادن آن عادت کرده‌اند باید یادبگیرند با آرام کردن خود و اداره و مدیریت خشم از بروز عصبانیت جلوگیری کنند.
برای صحبت با مشاوره روانشناسی می توانید با مشاوران روانشناس مرکز مشاوره روانشناسی هنر زندگی تماس بگیرید

منبع: ریشه خشم و عصبانیت | درمان عصبانیت بدون دارو